Tha thứ

(Minh Niệm) - Tha thứ luôn là linh dược có thể chữa trị mọi nỗi khổ niềm đau cho kẻ được tha thứ và cả người tha thứ.

Chất liệu ân tình

Trong nguyên tắc thương yêu đòi hỏi một bên phải có khả năng thương yêu và một bên phải thật sự đáng yêu. Nhưng nếu bên kia đánh mất tính đáng yêu, tức là họ đã tự rút lui khỏi mong muốn được thương yêu, thì đương nhiên không thể đòi hỏi mức thương yêu của bên này phải cố định. Tuy nhiên lỗi không hoàn toàn thuộc về bên kia. Nếu tình thương bên này đủ chân thành, mạnh mẽ và toả sáng thì chắc chắn sẽ dìu dắt và nâng đỡ được đối tượng thương yêu của mình cùng bay lên một lượt. Cho nên khi cả hai cố gắng bồi đắp, một bên cố gắng vươn lên và một bên hết lòng nâng đỡ thì tình cảm ấy sẽ không bao giờ gãy đổ.

Ta biết rằng khuyết điểm lớn nhất của nền văn minh hiện đại là làm cho con người quá bận rộn, không còn thời gian để nghỉ ngơi những giá trị mầu nhiệm chung quanh, thì đừng nói chi đủ sức để nhìn lại mình và chuyển hoá những năng lượng tiêu cực. Lúc nào ta cũng căng thẳng, mệt mỏi và đầy lo lắng cho tương lai. Một khi năng lượng suy yếu thì ta rất khó làm chủ được suy nghĩ hay hành động của mình. Một lời nói không dễ thương hay cử chỉ vô tình làm nát lòng người khác là điều rất dễ xảy ra. Nếu chẳng may lúc ấy gặp phải những nghịch cảnh lớn lao khiến năng lượng suy giảm tới mức cạn kiệt, thì những phiền não trong ta sẽ bùng phát như một loại bản năng chưa được thuần hoá. Tham lam, sân hận, si mê là những năng lượng luôn chực sẵn trong tâm thức một khi ta mất khả năng quan sát, nuôi dưỡng lý trí và đánh mất liên hệ với sự sống. Lỗi lầm thường từ ấy phát sinh.

Dĩ nhiên không phải ai sống trong môi trường có quá nhiều năng lượng xấu thì cũng trở thành người xấu. Điều đó tùy thuộc vào sự thông minh và bản lĩnh của mỗi người. Nhưng ta cũng đừng quên câu tục ngữ “gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”. Một đứa bé lớn lên trong hoàn cảnh nghèo túng, gia đình ly tán, chưa bao giờ được đến trường, phải thường xuyên sinh hoạt với đám người lỗ mãng để nương tựa và tìm kế sinh nhai, thì khó mong đứa bé ấy ngoan hiền hay thành thật. Một đứa bé khác lớn lên trong những điều kiện vật chất đầy đủ, nhưng cha mẹ bận lo làm giàu nên không có thời gian để gần gũi và thấu hiểu em, thậm chí họ thường hay cãi vã và bày đặt điều gian trá trước mắt em, rồi bù đắp trách nhiệm dạy dỗ bằng cách đẩy em vào những ngôi trường danh tiếng hay chiều chuộng theo mọi đua đòi của em, thì rất khó để em ý thức tinh thần trách nhiệm hay có thái độ nhường nhịn và tôn trọng mọi người.

Khi hay tin một em học sinh nam đã mang dao vào trường hăm doạ giết thầy cô giáo, hay một học sinh nữ đã đánh bạn mình thê thảm rồi còn quay phim tung lên mạng thì ai mà không tức giận. Ta cho đó là một hành vi vô đạo đức. Ta muốn những học sinh ấy phải bị trừng phạt đích đáng. Nhưng nếu ta đổ hết trách nhiệm lên vai em thì làm sao em gánh nổi. Em sẽ gục ngã và mất hết tương lai, rồi ta cũng sẽ mất dần những đứa em tiếp nối ta đi về tương lai. Em là đứa trẻ dại khờ, luôn muốn trưởng thành nhanh chóng nhưng vì tâm lý chưa chuẩn bị nên đã bị sa ngã. Đúng ra gia đình và nhà trường phải là môi trường lý tưởng nhất để giúp em hiểu được mình và nuôi dưỡng lý tưởng sống. Nhưng cha mẹ chỉ ao ước con mình ăn học thành tài, nhà trường chỉ mong học sinh có học lực xuất sắc chứ đâu có kỳ vọng hay đầu tư vào phần đạo đức ở các em. Biết là vấn đề giáo dục không thể thành công chỉ nhờ vào nỗ lực cá nhân, nhưng hai môi trường được coi là nhiều dưỡng chất nhất cho mộ đứa trẻ vững chãi vào đời mà cũng quay lưng với trách nhiệm thì ai sẽ giúp những đứa em ấy trở về với xã hội, với chính em đây? Ta hy vọng vào các trại cải tạo ư? Sự trừng phạt là giải pháp thấp kém nhất trong công tác giáo dục. Bởi thực tế chỉ có rất ít đủ nghị lực quay về, số còn lãi mất hết niềm tin vào cuộc sống nên sẵn sàng buông xuôi và lún sâu vào vũng lầy cũ.

Cho nên, trước khi trách giận những đứa em dại khờ ấy, ta hãy tự hỏi mình đã làm gì giúp các em chưa, hay ta nghĩ đó không phải là trách nhiệm của mình nên vẫn đứng bên lề để mặc tình lên án, buộc tội và xa lánh. Người lớn chúng ta cũng vẫn còn mắc phải rất nhiều vụng về, lầm lỡ kia mà. Dù người khác chưa hay biết và phanh phui, nhưng ta không thể tự cho mình là trong sạch mà tuỳ tiện dán nhãn hiệu xấu xa lên đầu kẻ vừa phạm lỗi. Trong kinh Phúc Âm, chúa Jesus đã từng cảnh báo: “Ai thấy mình không có tội thì cứ ném đá vào người đàn bà này trước”. Hãy cho người kia một cơ hội để chuyển hoá. Vì như vậy cũng chính là ta đã tạo cho mình một lối thoát trong tương lai. Đời sống còn chìm trong vô tâm thì không thể tránh khỏi những hành vi không tự chủ. Ta cần tha thứ và giúp nhau vượt qua gian khó, chứ không phải ngồi đó đòi hỏi người khác phải luôn hoàn hảo cho mình.

Làm sao để tha thứ?

Giả sử khó khăn của người kia khoảng một gang mà dung lượng trái tim ta có sẵn một gang rưỡi thì có như họ được chứa đựng. Nhưng nếu sự khó khăn của người kia lên tới một gang rưỡi hoặc hai gang thì bắt buộc ta phải cố gắng nới rộng trái tim mình lớn hơn mức khó khăn đó. Lỡ như ta đã cố gắng hết sức rồi mà trái tim cũng chỉ giãn nở tới mức ngang bằng hoặc dưới mức khó khăn của người kia, thì sự nâng đỡ sẽ bất thành. Nhưng người kia vẫn cảm nhận và ghi khắc sâu đậm ân tình của ta. Bởi không có thứ tình thương nào cao đẹp hơn khi nó được làm ra từ sự buông bỏ bớt những nhu cầu hưởng thụ căn bản nhất của bản thân, và còn phải vượt qua những áp lực của hoàn cảnh xung quanh, để giúp cho đối tượng thương yêu của mình bừng tỉnh và đi tới. Ân tình ấy chỉ đến từ sự chân thành và tự nguyện, chứ không có trong giao kết hay mong đợi của đối phương. Mà tha thứ chính là đỉnh cao của ân tình.

Nếu bình tĩnh và biết quan sát thì bao giờ ta cũng nhận thấy kẻ gây ra lỗi lầm chính là nạn nhân đáng tội nghiệp nhất. Họ có thể làm cho ta đau vì đã lỡ gây tổn thương nhưng chính họ mới khổ nhiều nhất, vì năng lượng sân hận và những bế tắc tâm lý đang bủa vây và hành hạ họ trong từng giây từng phút. Họ càng tỏ ra cứng đầu, không biết lỗi thì lại càng đáng thương hơn, bởi không biết bao giờ họ mới tỉnh ra để có thể thiết lập lại đời sống yên bình và hạnh phúc. Vừa đánh mất niềm tin vào chính mình, vừa sợ những người thân yêu bỏ mặc, vừa không biết cách giải quyết những đổ vỡ do chính mình gây ra và tương lai sẽ đi về đâu, nên họ rất hoang mang và cần giúp đỡ. Họ biết họ không có tư cách để đòi hỏi, vì ta đã từng thương yêu họ hết lòng. Nên họ chỉ còn biết trông mong vào ân tình – món quà tình cảm không suy tính, không dựa vào sự công bằng, không cần đáp trả từ nơi trái tim của người độ lượng.

Khi ta đã ý thức được đây là một kẻ đáng thương hơn đáng trách thì ta không còn đẩy khó khăn ấy ra nữa. Chính xác là ta đã chấp nhận phần không dễ thương ấy như ta đã từng đón nhận những phần dễ thương của họ. Vấn đề còn lại là làm sao ta có thể chứa đựng được nỗi khổ niềm đau ấy một cách dễ dàng khi trái tim ta vẫn chưa đủ lớn? Ta rất muốn tha thứ nhưng vẫn không tha thứ được, lòng cứ quặn đau khi nghĩ đến sự hư hỏng hay phản bội của họ. Nếu ta nghĩ tha thứ là một việc dễ làm, chỉ cần cố gắng một chút là được thì ta đã lầm. Bởi nếu ta từng bám chặt vào những nguyên tắc cứng nhắc, luôn đòi hỏi sự hoàn hảo từ người khác, kẹt vào cảm xúc được tôn kính, thấy mình đã cống hiến nhiều hơn, chưa có thói quen hứng chịu thiệt thòi hay hết lòng vì người khác thì trái tim của ta sẽ rất khó nới rộng ra thêm. Phải thu dọn bớt những nhu cầu thỏa mãn sự ích kỷ thì nó mới có chỗ để chứa đựng người khác. Nên càng vị kỉ thì càng không thể vị tha. Bởi vị kỉ chính là trở lực của vị tha.

Trong truyền thống nhà thiền có hai cách để giáo huấn học trò. Đó là uy và ân. Uy tức là uy lực, là năng lực tỏa chiếu từ lối hành xử trang nghiêm và giữ gìn khuôn  phép, chứ  không phải do mình la hét vào mặt người khác mà minh có uy. Còn ân chính là ân tình, là sự tận tình giúp đỡ khi người kia yếu kém hay tấm lòng bao dung đọ lương khi họ mắc phải lỗi lầm , chứ không phải do mình thương yêu đến mức vướng lụy mà có ân tình. Nhưng suy cho cùng cái uy cũng chính là cái ân, vì cái uy kia giúp mình luôn tỉnh thức và cố gắng tiến bộ nên mình rất biết ơn. Và cái ân cũng chính là cái uy vì cái ân kia giúp mình một cách hểt lòng, không điều kiện nên mình luôn thầm nể phục. Cũng như hiểu biểt và thương yêu, cái uy và ân không bao giờ tách rời nhau , dù có lúc một trong hai cái đươc thể hiện nhiều hơn.

Song mỗi khi dùng tới uy hay ân, ta phải rất cẩn thận . Bởi đôi khi ta nghĩ rằng mình làm như vậy mình mới thức tỉnh, mới sợ mà không  dám tái phạm , mà kì thực là ta đang tức giận và muốn trừng phạt. Hoặc đôi khi thấy người kia quá đáng thuương , cần được chở che hơn là khiển trách, nhưng sự thật là ta đang sợ người ấy ghét bỏ hay không quí mêdn mình nữa. Trong khi người kia đang mắc nạn và cân sự cứu giúp mà ta còn đặt quyền lợi của mình vào thì sự tha thứ ấy không còn chân thật nữa. Dù ta biết lầm nỗi này quá lớn, trong nhất thời không thể nào coi như  nó chưa từng xảy ra, nên ta cố nuốt nước mắt vào trong để cố gắng chấp nhận mà giúp người kia một con đường, nhưng tâm can vẫn còn đau nhức lắm . Ta biết  mình phải cần có thêm thời gian đẻ học cách chuyển hoá, hoặc đành thú thực cho  họ biết trái tim ta chỉ mở rộng tới mức đó thôi. Nhưng đó cũng là ân tình, là sự tha thứ đích thực rồi.

Tuy ta không phải là  bậc thần thánh để sẵn sàng tha thứ hết mọi lỗi lầm của con người, nhưng nếu trái tim ta còn sức chứa thì đừng suy tính  gì thêm nữa, hãy cho nhau đi. Tha thứ luôn là linh dược có thể chữa trị mọi nỗi khổ niền đau cho kẻ đươc tha thứ và cả người tha thứ. Thà tha lầm còn hơn chấp lỡ. Lỡ khi nhận ra chính thái độ cố của ta đã đẩy người kia rớt xuống tận cùng vực thẳm thì ta sẽ ăn năn hối hận suốt đời; còn khi phát hiện ra quyết định tha thứ của ta đã không mang lại hiệu quả thì ta vẫn còn cơ hội để cứu chuộc, bởi trái tim ta đang trong chiều hướng giãn nở ra và ngày thêm mạnh mẽ. Điều đáng sợ nhất trong quá trình yêu thương là ta đã để cho trái tim mình co rút lại, yếu đuối, không còn chất liệu linh thiêng  để sẵn sàng rung cảm trước những tiếng kêu thương của cuộc đời. Nhạc sĩ Trinh Công Sơn đã từng tin tưởng tuyệt đối vào sự chuyển hoá kỳ diệu nơi trái tim con nguười: “Trái tim cho ta nơi về nương náu. Được quên rất nhiều ngày tháng tiêu điều” (Hãy yêu nhau đi).

Xin có mặt cho người

Bằng tất cả trong tôi

Phút giây này tỉnh thức

Với ân tình chưa vơi